اين فیلسوف ایرانی را میتوان بسیار فراتر از دین و قواعد اسلامی روزگار خود دانست . او به درجه ای از انسانیت , کمال , علم , عرفان و خداباوری رسیده بود که بسیاری از ندیده های هستی را در این دنیا به چشم حقیقت دید . هدف از دین کمال انسانیت و خرد و دانش است و خیام به آن درجه از عرفان و بزرگی رسیده بود که فراتر از آن می اندیشید . از دیگر آثار به جای مانده از خیام کتاب نوروزنامه است که به دین نیاکانش در دوره ایران باستان اشاره های بسیاری شده است و احترام خاصی برای پیامبر ایران باستان قائل می شود و همچنین جشنهای ایرانی ( فروردینگان - خردادگان - مهرگان - سده - نوروز و . . . ) را با چیرگی تمام زنده میکند و برای نسلهای آینده ایران تشریح میکند . عقیده خرد گرایی و بهره بری از عقل عمر خیام بدون شک از اساتید خود یعنی محمد ابن زکریای رازی و ابن سینا گرفته شده بود . خیام نیز بارها از عقاید دین گرایانی که مذهب را وسیله ای برای سرکوب انسانهای دیگر میکردند انتقاد میکند :

می میخورم و مخالفان از چپ و راست **** گویند مخور باده که دین را اعداست
چون دانستم می عدو دین است **** والله بخورم خون عدو را که رواست

ای صاحب فتوی ز تو پر کارتریم **** با اینهمه مستی ز تو هشیارتریم
تو خون کسان خوری و ما خون رزان **** انصاف بده کدام خونخوار تریم

خیام که کوزه در سبو کرد آخر کار همه عاشقان نکو کرد آخر
افسار نماز و پوزه بند روزه **** از گردن این خران فرو کرد آخر

گویند مخور "می" که به شعبان نه رواست **** نه نیز رجب که آن مه خاص خداست
شعبان و رجب مه خدایست و رسول **** "می" در رمضان خوریم که آن خواصه ماست

تو غره بدانی که می نخوری **** صد کار کنی که می غلام است آنرا

تا توانی خدمت رندان کن **** بنیاد نماز و روزه ویران کن
بشنو سخن راست ز خیام عمر **** می خور و ره زن و احسان کن

تا چند زنم بروی دریاها خشت **** بیزا شدم ز بت پرستان کنشت
خیام که گفت دوزخی خواهد بود ؟ **** که رفت به دوزخ و که آمد ز بهشت ؟

ما با می و معشوق و شما دیر و کنشت **** ما اهل جحیمیم ( جهنم ) و شما اهل بهشت
تقصیر من از روز ازل چیست ؟ بگو **** نقاش چنین بلوح تقدیر نوشت